Robert Oscar Johannes Geurten
Leiden, 14 januari 1958
Een aquarel van de Franse architect/archeoloog Jean-Claude Golvin: een complex van Gallo-Romeins bouwwerken bij het huidige Franse Sanxay.
Het complex was - zover nu bekend - een heilig kuuroord bestaande uit een bijzonder tempel complex, een forum, een badhuiscomplex, logie complexen, stallen en een specifiek Gallo- Romeins theater. Het geheel stond op zichzelf in het landschap en was zeer waarschijnlijk ( door het karakter en opzet ) een voortzetting/transformatie van een spiritueel Gallisch oord.
Het is een dergelijk opgericht complex wat mij al op vroege leeftijd fascineerde: de specifieke plaatsing van bouwwerken in het landschap, typologie van bouwwerken en betekenis die het voor de Gallo-Romeinen heeft gehad.
De Franse uitgave Astérix Le Domaine des Dieux: in 1973 uitgegeven als de Nederlandse Asterix en Het Romeinse Lusthof. Het onoverwinnelijke Gallisch dorpje dreigt door een meesterzet van de Romeinen "opgeslorpt" te worden door een implementatie van de Romeinse (bouw)cultuur. Een persiflage op het Amerikaanse imperialisme en haar kenmerkende nietsontziende modernistische benadering...Het Klassieke als Moderniteit. In werkelijkheid is Gallië nooit geheel geromaniseerd geweest. Een bovenlaag van elite en handelaren profiteerden van de Romeinse cultuur en levenswijze (waar veelal wel een "hoge prijs voor moest worden betaald"..) en de grote onderlaag van het platteland bleven hun traditionele Keltische levenswijze trouw. Het duurde pas tot eind 3e eeuw n. Chr. eer er sprake was van een zeker geromaniseerd Gallië. Het wantrouwen van Asterix is dan ook excellent uitgebeeld...
De relatie van het Gallische (Keltische) TECTO/ TEKTO en het Griekse TEKTON zit in het bouwen in houtconstructies. Griekse en Keltische tempels waren oorspronkelijk in een houtconstructie opgericht. Perzische en Egyptische invloeden hebben in de Griekse tempels een transformatie laten ontstaan in een bouwwijze met natuursteen en keramische elementen. De houten dakconstructie voor het dak is daarbij behouden, echter in aangepaste vorm. De relatie is niet vreemd: Grieken en Kelten waren beiden onderdeel van oorspronkelijk Indo-Europese volken/cultuur, waar ook de Germanen, Slaven, Italiërs (Romeinen) en volken uit Nood-India/Pakistan onderdeel van waren...
Bovenstaande afbeeldingen tonen twee theorien van het oorspronkelijke gebied van waaruit de Indo - Europese talen (en in zekere mate de cultuur) zich hebben verspreid.
De uitgaven van resp. Oostenrijks-Amerikaanse, Egyptische en Franse architecten Rudofsky, Fathy en Ravéreau hebben tot een grote bewustwording geleid van de werkelijke kwaliteit van de Vernacular architecture en beperking van de Modernistische Westerse cultuur.
De stelling van Ravéreau is veelzeggend: "Le M'Zab est prestigieux sans intention de prestige". M'Zab: een Islamitische cultuur in de Algerijnse Sahara met een eeuwenlange levens- en bouwtraditie; die Ravéreau op een indrukwekkende wijze omschrijft en in beeld brengt en waar lessen uit zijn te leren.
Fathy heeft op een overtuigende wijze aangetoond om met een hernieuwd gebruik van leemstenen op een ecologische, economische en kunstzinnige wijze bouwwerken op te richten voor de grootste groep van de wereldbevolking : "The Poor". Het door de Westerse Modernistische cultuur gedomineerde Egyptische regime verwierp zijn voorstellen. Zelfs de Egyptische "Poor" verwierp uiteindelijk zijn voor hen gebouwde nederzetting New Gourna, omwille van profijt uit illegale opgravingen in hun oorspronkelijke nederzetting Gourna.
Rudofsky introduceerde een architectuur uitgevoerd als een spontane, innovatieve en blijvende activiteit van een groep mensen binnen een bepaalde samenleving. Een activiteit, als een manier van leven i.p.v. een kunst in/van het bouwen, of als een manier van bouwen, waarin de kunst op een vanzelfsprekende wijze onderdeel is. Deze groep van mensen vormen geen onderscheid in hun samenleving; niet zoals voor de architect in de Westerse Cultuur gebruikelijk is: daarom "Architecture Without Architects"...Met voorbeelden uit de gehele wereld.
Dergelijke vakliteratuur heeft ons meer te bieden dan monografiën over architecten, welke ons een éénzijdige benadering van het bouwen en architectuur geven, ondanks zekere inzichten, ontwerpkwaliteiten en vakmanschap.
De binnenplaats van een woning in Utrera (Andalusië / Spanje). Een symbiose van Moorse (Islamitische) en Renaissance (Westerse) cultuurelementen tot een harmonisch geheel. Spiritualiteit vanuit het Islamitische en Christelijk geloof, zonder dit specifiek te benoemen. De bouwwijze is dezelfde voor de moskee/kerk (publieke ruimte), als voor de woning (private ruimte). De woning heeft echter een meer bescheiden gebruik van materialen en ornamenten (symboliek), maar wel in dezelfde "Grandeur". Detaillering afgestemd op pragmatische én esthetische/spirituele overwegingen. Let op de dakrand beëindiging, vensterafsluiting, entree-omkadering, de bescheiden kleuraccenten... Verhoudingen en gebruik in afstemming met de mens... Architectuur voor een ieder.... Bouwen en architectuur ontstaan in de Spaanse cultuur, die zich heeft verspreid over Zuid- en Noord Amerika en Filipijnen en al eeuwen lang betekenis heeft. Een les voor "Less is more"....
Kerk Ermita de la Virgen de los Remedios in Velez-Malaga (Andalusië / Spanje). Vergelijk deze Christelijk/Moorse bouwwijze met de bovenstaande woning in Utrera: de elementen zijn voor de kerk zelfs meer ingetogen en soberder uitgevoerd.
Kathedraal en Giralda, Sevilla (Andalusië / Spanje): de Kathedraal is het bouwdeel links in een Gotische bouwstijl met latere aanpassingen in een Renaissance bouwstijl. De toren (Giralda) is een oorspronkelijke Moorse (Almohadische) bouwstijl gebouwd. De Koutoubia in Marrakech was het voorbeeld. Het bovendeel is door de Christelijke veroveraars in een latere fase getransformeerd als een klokkentoren in Renaissance bouwstijl: een ongekende en betekenisvolle symbiose van twee culturen in harmonie! Een les voor de modernistische Westerse cultuur en architectuur...Het op een harmonische wijze transformeren zonder verlies van karakter van de oorspronkelijke bouwwijzen. De twee bouwwijzen hebben overigens hun roots in het Romeins- Byzantische bouwen; te samen met het vakmanschap van de bouwers, een verklaring van de harmonie..
Het ontstaan van NOVIOTECTO
NOVIOTECTO is een uitwerking van een langdurige zoektocht. Een zoektocht die op jonge leeftijd is begonnen met een fascinatie en studie van de Kelten: een volkerengroep en cultuur die vanuit Zuid-Duitsland/Bohemen uitzwermde over een groot deel van Europa en daardoor in direct contact kwam met de Griekse en Romeinse beschaving. De Grieken noemden hen: Keltoi en Galatai. De Romeinen gaven de Kelten een andere naam: Galli - Galliërs. Uiteindelijk zijn het de Romeinen die deze Keltische cultuur door verovering en kolonisatie hebben onderdrukt. Desondanks hebben de Romeinen de Keltische cultuur nieuwe impulsen gegeven, m.n. wat betreft het bouwen en architectuur.
Romeinse en Gallo-Romeinse bouwwerken vormden de eerste stappen voor mijn fascinatie voor het bouwen en architectuur. Ik kijk nu terug naar een tijd van - toen al - veel onderzoek, ontwerpen, schetsen, tekenen en (model)bouwen van Keltische en Gallo-Romeinse bouwwerken, vestingwerken, nederzettingen en steden - het maken van een "plek": het leven in een wereld van verbeelding. Asterix en Obelix - als Galliërs - raakten een gevoelige snaar...
Door de studie van de Kelten kwam ik in contact met een geheel andere denkwijze en spiritualiteit. Het fascineerde mij dat het dagelijks leven bij de Kelten (en de verwante Germanen) volledig onderdeel was van een religieuze beleving, ofwel van spiritualiteit. Het bouwen en het stichten van nederzettingen hadden naast het pragmatische tevens een voornaam spiritueel aspect. De fascinatie ging zo ver, dat ik mij na de middelbare school verder wilde bekwamen in de kennis over de Kelten en Gallo-Romeinse cultuur: een studie archeologie leek de volgende stap. Stimulansen om juist gebruik te maken van mijn creativiteit en mijn grote belangstelling voor techniek leidden echter naar een andere studie: bouwkunde...
Door mijn studie bouwkunde, decennia-lange en intensieve werkervaring in de bouw en architectuur, studie van vakliteratuur kon mijn zoektocht verdiept worden. Antwoorden op vele vragen bleven uit. Hoe meer ik mij verdiepte hoe verwarrender de zoektocht werd. Ik kon maar niet van de gedachte en het gevoel afkomen, dat gangbare architectuur benaderingen incompleet waren en de essentie miste. Architecten en architectuurhistorici hadden een eigen mening over wat architectuur is of zou moeten zijn. Veelal gekleurd met citaten van andere architecten; die van de protagonist van de moderne architectuur in het bijzonder:
L'architecture est le jeu savant, correct et magnifique, de formes assemblées sous la lumiere - Le Corbusier
Zo zijn er vele citaten ...maar wat was het resultaat? Als spil in het bouwproces bemerkte ik in mijn loopbaan al snel discrepanties in het ontwerpen en de afstemming daarvan in de bouw en omgeving. Intenties, belangen en verwachtingen van bouwheer/projektontwikkelaar, architect en aannemer zijn onderling- om het maar zo te noemen - "van een andere orde"...Gelukkig heb ik vele projecten onder mijn hoede gehad, waarbij sprake was van intenties, belangen en verwachtingen van "eenzelfde orde": dat zijn projecten waar wij elkaars vakmanschap respecteerden en waar ik met een bijzonder gevoel en trots naar terugkijk. Het zijn dan ook die projecten, die een aanzet hebben gegeven tot de vorming van een nieuwe/hernieuwde benadering van bouwen en architectuur.
Betekenisvolle impulsen werden voor mij vooral gegeven door architecten, die geinspireerd raakten door een geheel andere benadering van het bouwen en architectuur; de zogenaamde Volks architectuur (Vernacular architecture) van voornamelijk niet -westerse culturen. De benadering van Vernacular architecture staat dichter bij de mens en het alledaagse: er is hier sprake van vakmanschap van bouwgilden met meesterbouwers; leerzame voorbeelden van eco(-logisch-)bouwen in afstemming met de mens en zijn omgeving. Een vooraf vaststaand ontwerp van een architect op wetenschappelijke (academische) basis was in deze benadering niet gekend. Men bouwde vanuit een bouwwijze die allen bekend was: de invulling geschiedde op de bouwplaats in nauwe samenhang met gebruiker/bouwmeester en ambachtslieden. Men bouwde hoe het gebruikelijk en logisch was en niet op een wijze hoe het bedacht/uniek is. Men bouwde voor de mens en niet omwille van "dé architectuur"!
Drie uitgaven van architecten en hun relatie met vernacular architecture/traditioneel bouwen waren en blijven voor mij een bron van inspiratie:
Bernard Rudofsky - Architecture Without Architects (1964)
Hassan Fathy - Architecture for the Poor (1973)
André Ravéreau - Le M'zab, une lecon d'architecture (1981)
Intensieve bestudering van de modernistische architectuur, architectuurtheorieën (de architect/artiest Le Corbusier in het bijzonder), bestudering van vele culturen waar de (bouw)traditie nog gebruikelijk is (vernacular architecture) en contacten met geomanten gaven mij langzamerhand inzicht...
Inzicht dat juist de modernistische benadering van het bouwen en architectuur de essentie mist en daardoor incompleet is... Maar ook inzicht dat er voor een ieder een aanzet te geven is om het bouwen en architectuur te beleven, te ervaren en te begrijpen: ofwel een aanzet naar de creatie van een leefbare bebouwde omgeving. Dit inzicht heb ik een naam gegeven:
NOVIOTECTO
NOVIOTECTO als hommage aan de Kelten; uit het gelatiniseerde Gallisch :
NOVIO -, nieuw (hernieuwd) en - TECTO, dak / onderdak-verblijf.
Tevens blijkt de relatie met het oorspronkelijke Grieks;
TEKTON: timmerman, bouwer. Te samen met het woord ARCHI: hoofd/opper; het woord ARCHITEKTON:
hoofd timmerman/bouwer: bouwmeester
De Romeinen hebben dit woord overgenomen: ARCHITECT.
Het doel van NOVIOTECTO
Alvorens het doel te omschrijven waar NOVIOTECTO naar streeft, zal eerst het inzicht verduidelijkt worden. Dat begint met algemene constateringen.
Het wonen, het werken of het op een andere wijze verblijven, vindt plaats in bouwwerken of in een ruimteomgeving, welke gerelateerd is aan bouwwerken. De meest uiteenlopende bouwwerken in ons dagelijks leven: verschillend in gebruik; verschillend in bouwperiode; verschillend in stijl; verschillend in schaal, ruimte, vorm, materiaal en constructie...
Het wonen of het verblijven is één van de basisbehoeften van de mensheid. Om deze basisbehoeften "vorm" te geven worden bouwwerken opgericht. Het bouwen is het fenomeen dat hier zorg voor draagt. Architectuur is het fenomeen, die een bouwwerk een kunstzinnige betekenis geeft, hetgeen is af te leiden uit een synoniem, welke steeds minder gebruikt wordt: Bouwkunst.
Gaat het bij architectuur alleen om de kunstzinnige betekenis? Bouwt architectuur anders? Hoe benoemen wij bouwwerken zonder een kunstzinnige betekenis en waar worden deze dan door gekenmerkt? Wat is kunstzinnigheid? Wie bepaalt dat bouwwerken kunstzinnig of architectuur "zijn"? ...Wat is architectuur?...
Vragen waar de meest uiteenlopende antwoorden op gegeven worden: door architecten, door architectuurhistorici, door de leek. Het feit dat er geen éénduidig antwoord gegeven wordt is al reden dat er "iets niet klopt"...Architectuur is toch voor een ieder en zal toch voor een ieder duidelijk moeten zijn?!
Architectuur omvat vele diverse, uitéénlopende en verschillende aspecten, die het opstellen van een definitie feitelijk onmogelijk maakt. Zo omschrijft de Franse architectuurtheoreticus Quatremère de Quincy in zijn in 1832 uitgegeven Dictionnaire historique d'architecture in ruim 12 pagina's het onderwerp Architectuur. Maar is hieruit een of dé definitie van architectuur te herleiden?
Wij leven nu in een tijd waarin geheel nieuwe aspecten aan de orde zijn en wij onderdeel zijn van andere benaderingen of levensbeschouwingen. Een tijd die gekenmerkt wordt door een overheersende en bepalende westerse modernistische cultuur: een cultuur die worstelt met "het maakbare"; een worsteling met haar "Zijn"....Een worsteling met vernieuwingsdrang, innovatie en uniciteit. Een worsteling van het mens zijn: egalité, fraternité et liberté...? Een worsteling die ook zijn weerslag heeft op het bouwen en architectuur...Adolf Loos, een bekwame Weense architect, gaf deze worsteling op een zeer duidelijke en scherpe wijze weer in een publicatie uit 1910. In Architektur geeft hij aan dat de mensen niet meer weten wat kunst is en licht de relatie van kunst en architectuur verder toe. Na Adolf Loos zijn vele verhandelingen geschreven over het falen/ het te kort komen van de moderne architectuur. Eén van de belangrijkste bewegingen was een groep architecten die zich Team 10 noemden; een beweging actief in de jaren 50, 60 en 70 van de vorige eeuw. Na deze beweging ontstonden nieuwe architectuurbenaderingen die onder de namen als Postmodernisme, High-Tech, Deconstructivisme, Neo-Modernisme en Traditionalisme, het bouwen en architectuur nieuwe impulsen gaf. Nieuwe impulsen, maar nog steeds in het denken van moderniteit en het opstellen van nieuwe architectuurtheorieën, principes en definities, weliswaar met uiterst kritische betogen: m.n. de publicatie van de Italiaanse architect Giorgio Grassi - Avant Garde and Continuity - uit 1980 raakt een gevoelige snaar...
Een moeizame zoektocht van het modernisme...
Zit het ontbreken van een juiste of bepalende definitie/omschrijving, de diversiteit van de meest uiteenlopende architectuurtheorieën én de modernistische vernieuwings- en innovatiedrang, het bouwen en architectuur niet in de weg? Is een verwijzing naar... Liefde.. in dit verband niet treffend? Is Liefde te vangen in een definitie of theorie of in een "drang van vernieuwing en innovatie"...? Is de Poëzie van Liefde niet haar alom aanwezige "Zijn"?; voor een ieder...? Zo ook in architectuur?
Andere culturen interpreteren het bouwen en architectuur juist als zijnde één en hetzelfde fenomeen, welke een directe afstemming heeft met het dagelijks leven...Zij zijn niet met definities of onderscheidingen bezig, omdat zij een levensbeschouwing hebben die gebaseerd is op een aspect, welke de westerse cultuur heeft verloren...
In mijn overtuiging ligt het onvermogen van de westerse modernistische cultuur juist in het niet benoemen, ontwijken en betrekken van dát aspect...
Spiritualiteit...
ofwel Het Onbenoembare... Ofwel ..Liefde? !
Hét ontbrekende aspect, die een ieder de mogelijkheid geeft van het ervaren, het beleven en het begrijpen van het leven en daardoor van het bouwen en architectuur: daar gaat het uiteindelijk om.
Spiritualiteit / Het Onbenoembare is niet te vatten in een definitie. Het is dan ook hierin gelegen dat architectuur niet te definiëren is.
Spiritualiteit is een fenomeen waarin ratio, gevoel, mystiek, symboliek, logica, het individu en verbondenheid bij elkaar komen. Het is het lichaam, ziel, geest van de mens en de verbondenheid met Natuur, Kosmos en de ander. Intuïtie van de mens is het medium hiertoe in ervaren, beleven en begrijpen. Spiritualiteit is géén synoniem voor religie. Een religie is een aspect in spiritualiteit, gevat in een dogma. Spiritualiteit is onbenoembaar en vormt de essentie in ons doen en laten; ons leven...Spiritualiteit geeft aan dat "iets" juist is, of dat "iets" klopt zonder het te kunnen benoemen.
Hoe kunnen wij spreken over architectuur, als de essentie ontbreekt of als de essentie niet ervaren, beleefd of begrepen wordt?
Architectuur is, door zijn publieke én private afstemming, voor een ieder: de mens. Met deze stelling in het achterhoofd, komt het ontbrekende aspect in een ander daglicht te staan en kan het niet anders, dan leiden naar de essentie van het bouwen en architectuur... Een aspect met verwijzing naar een citaat van de voetballer Johan Cruijff: "Je ziet het pas, als het door hebt...".
Het doel van NOVIOTECTO
Een Manifest om voor een ieder te komen tot een omgeving die weer leefbaar is.
Het doel kan alleen bereikt worden door de essentie onder ogen te zien.
De essentie is enkelvoudig, maar manifesteert zich in een diversiteit van verschillende aspecten. Deze aspecten bepalen het bouwen en architectuur en geven een aanzet naar leefbaarheid:
Aspecten van Architectuur:
De Romeinse bouwmeester/architect Vitruvius benoemt in zijn uitgave De Architectura Libri Decem de essentie van / in het bouwen / architectuur - een triade:
- VENUSTAS (schoonheid)
- UTILITAS ( doelmatigheid )
- FIRMITAS ( stevigheid, duurzaam)
Van oorsprong is deze triade onderdeel van een Klassieke vormentaal én het traditionele bouwen/architectuur (vernacular architecture/arquitectura popular): architectuur als Kunst van / in het bouwen: Bouwkunst.
De triade van Vitruvius zijn de hoofdaspecten. Hoe deze vorm krijgen wordt bepaald door zeven aspecten:
1. Bouwen
2. Ruimte, vorm en licht
3. Betekenis
4. Kunst/Poëzie
5. Genius Loci
6. Identificatie
7. Triade van "werking"
Deze aspecten zijn in loop der tijd gevormd vanuit traditie (waar Vitruvius onderdeel van is) en logische/betekenisvolle vernieuwende ontwikkelingen.
Bouwen: Kennis en Kunde (Vakmanschap)
Ruimte, vorm en licht: als intrinsieke aspecten van architectuur - constructie, ordening/geometrie, materialering en textuur zijn hierin hoedanigheden.
Betekenis: Het belang van bouwen voor de mens én samenleving, zowel pragmatisch/economisch (utilitas/firmitas), symbolisch, ethisch/intellectueel als sociaal/cultureel (venustas/utilitas)
Kunst/Poëzie: De rol van kunst, poëzie, mythe, symboliek en verbeelding in het creëren van bouwwerken (venustas).
Genius Loci: De afstemming van bouwwerken op spirituele en fysieke kenmerken en karakter
van een locatie.
Identificatie: Hoe architectuur de identiteit/herkenbaarheid van een cultuur en individu weerspiegelt.
Triade van werking (spiritualiteit): De afstemming van architectuur op intentie, energiewerking en vakmanschap: ofwel de essentie van werking van het bouwwerk en omgeving op de mens en vice versa.
Techniek is geen hoofd aspect. Constructie als techniek is onderdeel van het bouwen, vorm en ruimte en is als zodanig onderdeel van architectuur. Installatie-, elektra- en werktuigbouwkundige technieken zijn slechts dienende aspecten, waarvan de afhankelijkheid zo veel als mogelijk beperkt dient te worden.
In de volgende pagina NOVIOTECTO: HET VERVOLG zal eea worden toegelicht.